Czym jest orpant? Co to takiego żywotek? O czym informują guziki na męskiej kamizelce?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju cieszyńskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju cieszyńskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
czepiec
kabotek
suknia
zapaska
orpant
pas
buty
czepiec
Dziewczyny chodziły z odkrytą głową, jedynie w warkocz, dla ozdoby, wplatały wstążkę. Mężatki nosiły obowiązkowo czepce. Był to bardzo efektowny przystrój głowy. Czepiec składał się z kilku części. Naczółek z koronki osłaniał czoło, denko i zauszniki przylegały ściśle do głowy. Na czepcu upinano misternie związaną jedwabną chustę, kolorystycznie dopasowaną do barwy zapaski.
kabotek
Krótkie damskie koszulki z koronkowymi wstawkami, falbankami i wytwornymi kołnierzykami zwano kabotkami. Szyto je z cieniutkich płócienek, zdobiono białym haftem. Rękawy kabotków sięgały do łokcia, były bufiaste i zakończone falbanką, często koronkową. Przy szyi dodawano lemiec, czyli wąską oszewkę z płótna. Pod lemiec wszywano niekiedy batystowy lub koronkowy żabot.
suknia
Wytworna suknia składała się z szerokiej spódnicy i strojnego żywotka. Materiałem na uszycie spódnicy sukni były wełniane tkaniny fabryczne dobrego gatunku. Dół lamowano szeroką jedwabną wstęgą zwaną galonką. Do suto marszczonej spódnicy doszywano krótki gorsecik. Żywotek szyto z aksamitu, usztywniano tekturą, brzegi obszywano galonem, czyli wstęgą z metalowych nici, po czym bogato zdobiono złotym lub srebrnym haftem. Plecy żywotka wycinano w charakterystyczny trójkątny szczytek. Na obu przodach przyszywano srebrne zapinki - hoczki, które początkowo służyły do sznurowania żywotka, później stały się dekoracją. Suknie były niezwykle kosztowne i tak szanowane, że przekazywano je w spadku z pokolenia na pokolenie.
zapaska
Na suknię zawsze zakładano długi, szeroki fartuch zwany zapaską. Do uszycia zapaski używano kosztownych fabrycznych materiałów, najczęściej atłasu, jedwabiu lub mieniącego się adamaszku. Kolory zapasek były zazwyczaj stonowane, natomiast blasku dodawały im ręcznie malowane srebrne lub złote wzory o motywach roślinnych. W górnej części zapaskę suto marszczono.
orpant
Niezbędny element stroju kobiety stanowiła wyszukana biżuteria: orpant, zapinki i pas. Ozdoby te były bardzo kosztowne. Za cenę kompletu można było nabyć nawet 10 sztuk bydła! Zapinki służyły do spinania kabotka pod szyją, natomiast orpant przypinano do ramiączek żywotka w taki sposób, by tworzące go srebrne lub pozłacane łańcuszki i rozetki spływały półkoliście na piersi.
pas
Najkosztowniejszą, najbardziej zachwycającą ozdobą stroju był srebrny, czasem nawet pozłacany pas. Składał się z dwóch członów. Górną część pasa, która otaczała kibić kobiety, tworzyły owalne blaszki, klamerki i brosze połączone licznymi rzędami równolegle ułożonych łańcuszków. Dolna składała się z siatki filigranowych łańcuszków opadających dekoracyjnie na biodra.
buty
Do odświętnego stroju cieszyńskiego panie zakładały pończochy. Początkowo modne były wełniane w czerwonym kolorze, później pojawiły się białe jedwabne. Do jednych i drugich noszono czarne skórzane półbuciki zapinane na pasek.
kapelusz
koszula
bruclik
spodnie
buty
płaszcz
kapelusz
Najpopularniejszym męskim nakryciem głowy był filcowy, przeważnie czarny kapelusz. Miał wysoką główkę w kształcie ściętego stożka, dość szerokie rondo otoczone wstążką, oraz metalową klamrę przypinaną z przodu dla ozdoby. Podobne w kroju kapelusze nosili zamożni chłopi i mieszczanie na terenach Europy środkowej i zachodniej.
koszula
Męskie koszule szyto z bielonego płótna. Zanim w modę weszły wykładane kołnierzyki, przy szyi w koszulę wszywano wąską oszewkę zwaną lemcem. Ozdobą koszuli była jedwabna chusteczka, najczęściej czerwona, związana w węzeł.
bruclik
Na koszulę zakładano granatową sukienną kamizelkę zwaną bruclikiem (bruclekiem). Kamizelki były dwurzędowe, choć zdarzały się też jednorzędowe. Zapinano je wysoko pod szyją, a na przodach przyszywano ozdobne guziki. Dobór guzików świadczył o zamożności mężczyzny. Bogatsi wybierali kosztowne guziki ze srebra, gładkie lub misternie zdobione, natomiast ubożsi - błyszczące, wykonane z tanich materiałów. W chłodniejsze dni na kamizelkę zakładano krótki, sięgający nieco za pas kaftan z wykładanym kołnierzykiem i długimi rękawami, spięty srebrnym kub pozłacanym łańcuszkiem.
spodnie
Spodnie, podobnie jak kamizelki i kaftany, szyto z sukna w ciemnym, najczęściej granatowym kolorze. Miały prosty krój i dwa symetryczne rozcięcia w górnej części ułatwiające ich zakładanie. Spodnie podtrzymywał rzemienny pas tak długi, że można było okręcić się nim kilkakrotnie. Nogawki wpuszczano w buty z cholewami.
buty
Zamożni mężczyźni zakładali do odświętnego stroju skórzane buty z wysokimi cholewami zwane polokami. Niekiedy tego typu buty były karbowane w okolicy kostki i zdobione skórzanym pomponem w górnej części cholewy. Ci, których nie było stać na zakup wysokich butów, zakładali do sięgających kostki trzewików sztyblety, czyli skórzane cholewy noszone jak getry.
płaszcz
Płaszcz był najbardziej kosztowną częścią męskiego stroju. Krojem nawiązywał do wojskowych okryć z początku XIX wieku i nieco przypominał podwójną pelerynę. Szyto go z ciemnego sukna dobrej jakości, a podszywano materiałem w kolorową kratę. Długość płaszcza miała duże znaczenie, świadczyła bowiem o zamożności i pozycji właściciela.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju cieszyńskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem cieszyńskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
