Kto na Kujawach nosił kiereje, a kto kabaty? Czym są iskrzoki, a czym kopka?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju kujawskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju kujawskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
kopka
gorset
kabat
spódnica
zapaska
haft
kopka
Panny zakładały strojne szlarki, czyli paski materiału ułożone w harmonijkę i ozdobione sztucznymi kwiatami. Mężatki okrywały głowę ozdobnym czepkiem zwanym kopką. Kujawskie czepki były zawsze białe. Szyto je z tiulu, i te były najpopularniejsze, a także z batystu lub płótna. Kopki, ozdobione koronką i białym haftem, owijano zrolowaną jedwabną chustą kaczorówką. Kobiety niezamężne, które nie miały prawa nosić czepka, przysłaniały głowę wiązaną na karku chustą.
gorset
Na Kujawach tylko panny nosiły gorsety. Zakładane na odświętną koszulę, dopasowane do figury, dla ozdoby obszyte tasiemkami w innym, kontrastowym kolorze, sznurowane były wąską wstążeczką. Natomiast sznurówki podobne w kroju do gorsetów, ściślej jednak opinające kibić, nosiły wszystkie panie: starsze pod kaftanem, a młodsze jako odzież wierzchnią.
kabat
Kabat, czyli sukienny kaftan podszyty wełnianą tkaniną zakładano albo na sznurówkę, albo bezpośrednio na koszulę. Noszony przez mężatki, rzadziej przez dziewczyny, był mocno dopasowany w talii. Zapinano go na haftki. Rzędy metalowych guzików naszywano jedynie dla ozdoby. Pasmanteryjne naszycia zdobiły brzegi, zapięcia i mankiety kaftanika. Najciekawszym elementem był kołnierz w kształcie pelerynki, która miękkimi fałdami opadała na ramiona i plecy.
spódnica
Kujawianki nosiły jednocześnie co najmniej trzy spódnice, a zimą nawet więcej. Najpierw zakładały czerwoną z barchanu, i ta pełniła rolę halki, następnie białą płócienną, ozdobioną haftem. Spódnica wierzchnia była najdłuższa i najszersza, latem jedwabna, zimą wełniana, w jasnych kolorach dla dziewcząt, w ciemnych dla kobiet dojrzałych. Dolną część zdobiono rzędami tasiemek z aksamitu.
zapaska
Do odświętnego ubrania mężatki i panny zakładały fartuszki zwane zapaskami. Odświętne zapaski szyto z adamaszku lub atłasu, najczęściej w niebieskim lub pąsowym kolorze. Ich ozdobą był misterny biały haft, umieszczany po bokach i na dole. Czasami zapaski pełniły rolę okrycia wierzchniego: w chłodne dni były zarzucane na głowę lub ramiona.
haft
Haft kujawski oparty jest na motywach roślinnych i kolorze białym. Wyszywano nim czepki, kryzy, kołnierzyki, białe halki, z czasem zapaski. Wyjątek stanowi haft nicią czarną na czerwonej halce. Motywy i wzory charakterystyczne dla ubioru kujawskiego, wykonywane jako haftowane części stroju, zaczęto także przenosić na obrusy, serwety i bieżniki.
jaka
katanka
pas
kiereja
iskrzoki
rogatywka
jaka
Krótki, luźny kaftan zakładany na lnianą, białą koszulę nazywano jaką. Szyta z czerwonego sukna dobrego gatunku, zapinana na ozdobne guziki, miała przy szyi stojący kołnierzyk. Przód jaki, nieco dłuższy od pleców, tworzył łukowatą linię. Dla dekoracji noszono jedwabną chusteczkę zwiniętą w rulonik, wiązaną pod kołnierzykiem koszuli, z rogami wsuniętymi pod jakę.
katanka
Na jakę zakładano katankę, czyli kamizelkę bez rękawów. Znano również katanki z półrękawkiem przeznaczone dla kawalerów. Jedne i drugie szyto z granatowego sukna. Katanka miała wykładany lub stojący kołnierz, po bokach dwie kieszenie przykryte klapkami oraz zdobienia w postaci obszyć czarnym sznureczkiem. Najczęściej obszywano nim brzegi kamizelki i klapki kieszeni, czasem używano dodatkowo do wykonania na piersiach pętlic. Funkcje dekoracyjne pełniły również rzędy guzików, natomiast do zapinania służyły haftki.
pas
Wiązane na katankach odświętne pasy, różowoczerwone, pąsowe lub granatowe, dziergano najczęściej z wełenek. Ręcznie wykonane pasy ceniono najbardziej, ponieważ były miękkie, elastyczne i łatwo dawały się rozciągać. Używano również pasów sztywnych, tkanych na krosnach. Pas był długi na przeszło trzy metry, więc mężczyzna mógł owinąć się nim kilkakrotnie, po czym zawiązać z przodu w dekoracyjny węzeł ze swobodnie zwisającymi końcami.
kiereja
Obszerną, fałdzistą, długą sukmanę z wykładanym kołnierzem i pelerynką zwaną kapiszonem uważano za typowy element stroju kujawskiego, nie spotykany w innych regionach Polski. Kiereja nadawała noszącemu ją mężczyźnie wyjątkowej powagi i dostojeństwa. Pod koniec wieku XIX zastąpiły ją inne rodzaje odzieży wierzchniej: czamary i płaszcze.
iskrzoki
Kujawiak zakładał do odświętnego stroju skórzane buty z cholewką, która w okolicach kostki układała się w harmonijkę. Kujawskie buty miały też inną interesującą właściwość. Obcasy, podbite podkówkami, skrzyły się w tańcu, i stąd wzięła się lokalna nazwa męskiego obuwia - iskrzoki. W buty wpuszczano spodnie szyte z płótna lub sukna, zazwyczaj granatowe, czasem pasiaste.
rogatywka
Zamożni gospodarze nosili cylindry, czyli czarne pilśniowe kapelusze z wysoką główką węższą u dołu i szerszą u góry, opasaną dekoracyjną wstążką. Pozostali przywdziewali rogatywki szyte z czterech klinów sukna, otoczone czarnym lub szarym barankiem. Kawalerowie spuszczali je zawadiacko na ucho i zdobili pawim piórem. Poza tym latem noszono kapelusze słomiane, a zimą futrzane czapki wykrawanki z nausznikami.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju kujawskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem kujawskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
