Czym jest lejbik? Do czego służy zapaska? Kto nosi sukmanę, a kto jedwabnicę?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju łowickim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju łowickim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
jedwabnica
Chusty nosiły i panny, i mężatki. Znano kilka rodzajów chust. Najbardziej lubiane były kwieciste chusty jedwabne, wiązane do tyłu, zwane jedwabnicami, ozdabiane po bokach przybraniami z kwiatów. Białe chusty płócienne zdobił duży haft o kwiatowym motywie, umieszczany w jednym z rogów. Wełniane szalinówki wiązano pod brodą. Poza tym, kobiety zamężne nosiły szerokie tiulowe czepce. W porze chłodniejszej okręcały je jak turbany wzorzystymi chustkami wełnianymi, tworząc czub nad czołem.
bielunka
Odświętne koszule bielunki szyto z cienkich, bawełnianych płócienek fabrycznych, powszednie zaś z lnianych gorszego gatunku. Bielunka była krótka, miała duży wykładany kołnierzyk i szerokie rękawy w kształcie dzwonów, wykończone delikatną koronką. Kołnierzyk i rękawy ozdabiał wielobarwny haft o motywach kwiatowych oraz haft ażurowy, wycinany, często zajmujący całą powierzchnię rękawów.
kiecka
Kiecka, nazywana też wełniakiem, powstała przez zszycie aksamitnego stanika ze spódnicą. Obcisły stanik, często w czarnym kolorze, był ozdabiany wielobarwnym haftem o kwiatowych motywach. Najczęściej wyszywano róże w bukietach i girlandach, przybrane listkami. Spódnica kiecki, szyta z pasiastego samodziału, była szeroka i ułożona w zakładki. Aby uzyskać odpowiednią sztywność, podklejano ją mocno nakrochmaloną bawełną. Dół spódnicy ozdabiał czarny, haftowany w kwiaty pas zwany aksamitką.
zapaska
Zapaski, tak jak spódnice, szyto z pasiastych tkanin samodziałowych, i tak jak spódnice, podklejane były inną tkaniną, co dawało im pożądaną sztywność. Trzy boki obszywano aksamitką ozdobioną haftem, a z tyłu przyszywano klamerkę służącą do zapinania. Oprócz zapasek pełniących rolę fartucha używano także zapasek naramiennych. Uszyte z grubej, wełnianej i pasiastej tkaniny, w chłodne dni zarzucane były na głowę lub ramiona.
haft
W hafcie łowickim dominują motywy kwiatowe, z najbardziej kochaną przez Łowiczanki różą na czele. W regionie łowickim niemal wszystkie kobiety zajmowały się wyszywaniem. Każda zaś starała się, by jej ubiór wyglądał jak najpiękniej i okazale. W okolicy znajdowała się zawsze przynajmniej jedna zdolniejsza, która pełniła rolę kreatorki mody. Jej strój i zdobienia naśladowały mniej utalentowane hafciarki.
korale
Ozdoby noszone przez Łowiczanki były urozmaicone. Najczęściej strój zdobiły wisiorki i naszyjniki wykonane z rozmaitych kruszców i tworzyw. Jeśli dziewczyna zakładała kieckę z dominacją koloru pomarańczowego, dobierała do niej bursztynowy naszyjnik. Z kolei do wełniaków czerwonych pasowały najbardziej korale naturalne, intensywnie czerwone. Noszono również naszyjniki z mniej szlachetnych tworzyw oraz medaliki i krzyżyki.
trzewiki
Do odświętnego stroju Łowiczanki nosiły trzewiki, najczęściej w kolorze czarnym, bo taki uważano za najbardziej elegancki. Buciki te były wysokie do połowy łydki, miały obcasy i cholewki. Sznurowano je czarnymi, czerwonymi lub różowymi tasiemkami z wełenki. Trzewiki zakładano na wełniane pończochy własnej roboty, białe gładkie lub ozdobione wyszyciami w postaci kolorowych kwiatków.
lejbik
Długą do bioder kamizelkę szyto z ciemnego, najczęściej czarnego sukna. Miała proste przody, tył układany w fałdki i stojący kołnierzyk. Zapinano ją na rząd dekoracyjnych guzików. Brzegi obszywano dla ozdoby czerwonym sznureczkiem. Latem lejbiki noszono bezpośrednio na koszulę bielunkę, której kołnierzyk i mankiety pokrywał barwny haft. Zimą zakładano na lejbiki kaftany zwane spencerkami oraz sukmany.
pas
Wełniany pas tkano z podwójnie skręconej przędzy. Pas był długi, bo trzymetrowy, w podłużne kolorowe prążki na pomarańczowym tle, zakończony frędzlami. Okręcano się nim kilkakrotnie w talii, po czym zawiązywano w kokardę, umieszczoną najczęściej na lewym boku lub przodzie. Przepasywano nim lejbiki, spencerki i sukmany, jeśli noszone były jako odzież wierzchnia.
spodnie
Spodnie do odświętnego stroju szyto z pomarańczowego wełnianego pasiaka o wyraźnym pionowym układzie pasków. Podobno, jak mówi legenda, mundury watykańskiej gwardii szwajcarskiej wzorowane były właśnie na łowickich pasiakach. Spodnie noszono zawsze wpuszczone w skórzane buty, które miały albo sztywną, twardą i prostą cholewę, albo karbowaną w okolicy kostki.
sukmana
Szyta z białego sukna, o kroju kontusza, bez zapięcia, najczęściej sięgała kostek. Miała stojący kołnierzyk obszyty czarną tasiemką i czerwonym suknem, proste rękawy z mankietami, ozdobionymi podobnie jak kołnierz, oraz wpuszczane kieszenie. Noszono także sukmany z ciemnego sukna, z wyłożonymi kołnierzami, zapinane na pętelki. Jedne i drugie przepasywano długim, kolorowym, wełnianym pasem.
kapelusz
Najczęściej noszono sztywne filcowe kapelusze. Miały średniej wielkości rondo i niezbyt wysoką główkę. Okręcano je aksamitną szarfą, na której wyszywano kwiatowe wzory. Ponadto szarfę zdobiły barwne koraliki, cekiny, srebrzone druciki i różnobarwna włóczka. Z boku umieszczano pęk sztucznych kwiatów lub rozetę wykonaną z tych samych elementów, które posłużyły do ozdoby szarfy.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju łowickiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem łowickim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.