Czym jest łoktusza, a czym czamara? Do czego służą łódki?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju żywieckim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju żywieckim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
złota czapka
koszula
gorset
spódnica
łoktusza
ozdoby
obuwie
złota czapka
Panny nosiły mirtowe wianuszki lub wplatały we włosy bukieciki kwiatów. Mężatki okrywały głowy czepkiem zwanym złotą czapką. Powierzchnię czepka pokrywał haft wykonany złotą nicią. Dla ozdoby doszywano również sztuczne perełki i błyszczące cekiny. Przedni brzeg zdobiła koronka ryszka, w tyle wiązano dekoracyjnie upiętą wstążkę, której długie końce opadały na plecy.
koszula
Żywczanki nosiły dwa rodzaje koszul, długie i krótkie. Te pierwsze sięgały kostek, były szyte z płócienek i zdobione białym haftem. Zakładano je pod kamizelki i jaki. Do gorsetu noszono batystowe półkoszulki, również zdobione hafłem. Oba rodzaje koszul dekorowano tiulową kryzą. Całą jej powierzchnię pokrywał haft, brzegi wycinano w ząbki i obszywano białą nicią. Silnie ukrochmaloną przyszywano do koszuli, a miejsce zszycia zasłaniano wstążką związaną w kokardę.
gorset
Dopasowane do figury gorsety, z doszytymi u dołu klapkami, szyto z aksamitu i zdobiono cekinami, koralikami oraz haftem o motywie kwiatowym. Najczęściej był to kwiat goździka wyszyty w naturalnych kolorach jedwabną nicią. Gorsety nosiły i panny, i mężatki, natomiast kaftaniki zwane kamizelkami tylko kobiety zamężne. Podobnie jak gorset, kamizelka była dopasowana do figury, jej dolny brzeg obszywano falbanką, górną część zdobiła pelerynka. Uszyta z tej samej tkaniny, co spódnica, miała długie rękawy.
spódnica
Żywczanka ubierała kilka szerokich, dobrze wykrochmalonych spódnic, nałożonych jedna na drugą, aby sylwetce nadać odpowiedni kształt. Spódnica wierzchnia szyta była z kosztownych tkanin, dla panny z muślinu lub batystu w białym, niebieskim, zielonym lub różowym kolorze, a dla mężatki - z adamaszku lub z atłasu, najczęściej w kolorze czerwonym. Zakładany na spódnicę tiulowy ozdobny fartuch był jak ona długi, zaś haft pokrywał prawie całą jego powierzchnię.
łoktusza
Haftowany szal z tiulu zwany łoktuszą miał niespełna metr szerokości, był za to długi na trzy metry. Wszystkie boki szala wycinano w ząbki i obszywano białą nicią. Zarzucano go na ramiona, po czym przekładano przez ręce w okolicy łokci tak, by swobodnie opadał na spódnicę. Innym rodzajem tiulowego okrycia były duże kwadratowe chusty, obdziergane białą nicią i pokryte haftem. Odpowiednio złożone, noszono na ramionach tak, by okrywały całą sylwetkę.
ozdoby
Bogactwo haftów zdobiących tiulowe kryzy, chusty, łoktusze i fartuchy zapewniało strojowi wyjątkową urodę. Smaku dodawały mu również gustowne dodatki: wstążki i korale. Wstążek używano do ozdabiania czepków, związywania korali i przysłaniania miejsca zszycia koszuli z kryzą. Były jedwabne i długie, kolorem dobrane do reszty stroju, gładkie lub w kratkę. Korale noszono prawdziwe, jaskrawoczerwone, najczęściej w trzech lub czterech sznurach.
obuwie
Kolorystykę ubrania określały od dawna ścisłe reguły, w myśl których gorset musiał mieć zawsze kolor spódnicy. Zasada ta dotyczyła też obuwia. Noszono powszechnie czółenka zwane łódkami, szyte z aksamitu, jedwabiu, atłasu lub nawet z adamaszku. Pantofelki ozdabiano jedwabną wstążką związaną w kokardkę, zawsze w tym samym kolorze, co reszta bucika.
żupan
czamara
pas
rogatywka
ozdoby
żupan
Wzorowany na szlacheckim, był od niego nieco krótszy. Szyto go ze szlachetnych tkanin, najczęściej z aksamitu, jedwabiu, atłasu i adamaszku. Miał długie rękawy i stojący kołnierzyk. Do linii pasa zapinany był na rząd ozdobnych guzików zwanych pągwicami. Zakładano go na białą koszulę i spodnie. Zazwyczaj noszono spodnie w ciemnych kolorach, szyte z tej samej materii, co czamary. Nogawki wpuszczano w cholewy czarnych, skórzanych butów karbowanych w okolicy kostki. Wiązano go jedwabnym pasem, po czym zakładano czamarę.
czamara
Okrycie wierzchnie o kroju kontusza zwano czamarą. Szyta z fabrycznego sukna, najczęściej granatowa lub czarna, była w talii dopasowana, dół miała lekko rozkloszowany i ułożony w fałdy. Po obu stronach przodu przyszywano jedwabne, pasmanteryjne pętlice i guziki oplatane jedwabną nicią. Pełniły one rolę eleganckich ozdób, ponieważ czamary zazwyczaj nie zapinano, by nie zasłaniać żupana i pasa. Czamarę zdobił również dwuczęściowy, wykładany kołnierz.
pas
Męski strój żywiecki, chociaż wzorowany na szlacheckim, był raczej stonowany, poważny i skromny. Wyjątek stanowił pas, który wiązano na żupanie. Używano słynnych, niezwykle bogatych pasów słuckich. Były one jedwabne, przetykane złotą nicią, ozdobione wyszyciami i zakończone dekoracyjnymi frędzlami. Długim na blisko pięć metrów pasem okręcano się trzykrotnie. Końce związane w węzeł zwisały swobodnie po lewej stronie ciała. Ponieważ pasy miały dwie strony różniące się kolorystyką i zdobieniami, na wierzch odwracano raz jedną, raz drugą. Dawało to wrażenie użycia innego pasa.
rogatywka
Najczęściej wybieranym okryciem głowy była rogatywka, zwana czasem czamarką. Szyta z czterech klinów aksamitu lub dobrej jakości sukna, otoczona czarnym barankiem, była miękka i dość wysoka, w kolorze odpowiadającym żupanowi. Wyglądem przypominała wojskowe czapki z końca osiemnastego wieku. Noszono ją lekko zsuniętą na prawą skroń.
ozdoby
Strój męski uzupełniała biżuteria wzorowana na klejnotach szlacheckich. Kosztowne dodatki dobierano z umiarem i smakiem. I tak, ozdobnym guzem spinano pod szyją żupan. Zamiast guza używano czasem spinek z orzełkami. Noszono również sygnety na palcach. Co ciekawe, pierwotnie ubiorom męskim towarzyszyły przypinane do boku szable.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju żywieckiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem żywieckim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
