Strój podlaski. Leksykon

Strój podlaski. Leksykon

Kto nosi kaptur, a kto nogawice? Czym jest pichula?

Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju podlaskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.

Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju podlaskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.


Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe

Leksykon stroju damskiego

Strój podlaski, kaptur

kaptur

Strój podlaski, koszula

koszula

Strój podlaski, gorset

gorset

Strój podlaski, pichula

pichula

Strój podlaski, zapaska

zapaska

Strój podlaski, buty

buty

Strój podlaski, korale

korale

Strój podlaski damski - kaptur

kaptur

fot. polishcostumes.tumblr.com

Panny chodziły zazwyczaj z odsłoniętą głową, jedynie w chłodne dni zawiązywały na głowie wzorzystą chustkę. Kobiety zamężne nosiły czepki. Zakładanie czepka zwanego kapturem, szytego z atłasu lub wełenki, wymagało mnóstwa cierpliwości i czasu! Najpierw kobieta mocowała na głowie drewnianą obręcz, kimbałkę. Potem upinała na niej czepek tak, by pośrodku czoła znalazło się trójkątne wcięcie. Na koniec wiązała tył czepka ozdobną wstążką.

Strój podlaski damski - koszula

koszula

fot. radio.bialystok.pl

Damskie koszule szyto z lnianych samodziałów, czyli materiałów samodzielnie tkanych na ręcznych krosnach w gospodarstwach domowych. Rękawy i kołnierzyk świątecznej koszuli pięknie zdobił haft tkacki zwany pereborą i peretykiem. Tworzyły go ułożone pasami motywy geometryczne lub zgeometryzowane roślinne w kolorze najczęściej czerwonym i czarnym.

Strój podlaski damski - gorset

gorset

fot. stroje.pl

Gorsety szyto z satyny, najczęściej w kolorze czarnym. Były dopasowane w talii i bogato zdobione naszytymi wzdłuż krawędzi żółtymi i czerwonymi tasiemkami. Rolę ozdób pełniły też kolorowe guziki i półokrągłe klapki wokół pasa, stanowiące wykończenie gorsetu. Charakterystyczną cechą podlaskiego gorsetu była jego przednia część, zwana sercem z powodu trapezowatego kształtu. Oprócz gorsetów noszono sukienne kabaty, czyli kaftany z długimi rękawami, o podobnym kroju i zdobieniach.

Strój podlaski damski - pichula

pichula

fot. strojludowy.com

Sięgające do połowy łydek wełniane spódnice w pionowe paski o żywych kolorach zwano na Podlasiu pichulami. Szyto je z samodziału, czyli materiału wykonanego samodzielnie na ręcznym warsztacie tkackim. Dół pichuli obszywano specjalną wzmacniającą taśmą - szczoteczką, po czym ozdabiano naszyciami z kolorowych tasiemek, wstążeczek i białej koronki.

Strój podlaski damski - zapaska

zapaska

fot. stroje.pl

Pichulę przepasywano ozdobną zapaską. Nieco krótsza od spódnicy, podobnie jak ona szyta była z wełnianego samodziału, ale o odmiennym, poziomym układzie pasków, zgrupowanych w kilku wiązkach. Dolną część i boki zapaski obszywano dla ozdoby białą koronką i kolorową wstążeczką. Tego typu fartuchy noszono od początku XX wieku, wcześniej modne były zapaski w pionowe paski.

Strój podlaski damski - buty

buty

fot. folkstar.pl

W dni robocze kobiety chodziły latem boso, a przez pozostałe pory roku w łapciach, czyli butach plecionych z łyka. Łapcie wkładały na stopy owinięte w onuce i przywiązywały rzemieniem bądź sznurkiem. W dni świąteczne i na szczególnie uroczyste okazje zakładały czarne sznurowane trzewiki. Tego rodzaju skórzane botki, cenione najbardziej, miały niewysoki obcas i cholewkę sięgającą do połowy łydki.

Strój podlaski damski - korale

korale

fot. strojludowy.com

Ważnym dodatkiem do kobiecego stroju były dętki, czyli sztuczne, czerwone lub wielobarwne korale z łatwo tłukącego się szkła. Noszono ich zwykle po kilka sznurków. Dziewczyny ozdabiały je wiązanymi w kokardy wstążkami o wesołej kolorystyce. Podlaski obyczaj nakazywał, by w czasie Wielkiego Postu i Adwentu wstążki miały kolor wyłącznie niebieski lub zielony.


Leksykon stroju męskiego

Strój podlaski, kapelusz

kapelusz

Strój podlaski, koszula

koszula

Strój podlaski, kamizelka

kamizelka

Strój podlaski, krajka

krajka

Strój podlaski, nogawice

nogawice

Strój podlaski, buty

buty

Strój podlaski męski - kapelusz

kapelusz

fot. strojeludowe.ipr.pl

Mężczyźni nosili rozmaite nakrycia głowy w zależności od okoliczności i pory roku. Zimą zakładano najczęściej rogatywki i maciejówki, latem słomiane kapelusze. Taki kapelusz z szerokim rondem i główką w kształcie ściętego stożka mężczyzna wyplatał własnoręcznie z żytniej słomy. Jeśli był kawalerem, główkę kapelusza otaczał wstążką związaną w kokardkę.

Strój podlaski męski - koszula

koszula

fot. gckgrajewo.pl

Męska koszula, szyta z lnianego płótna, była długa - sięgała kolan. Często, zwłaszcza latem, noszono ją wypuszczoną na spodnie. Rękawy miała zebrane w mankiety, a przy szyi wykładany kołnierzyk lub stójkę. Zdobił ją haft tkacki (perebory i peretyki) lub krzyżykowy, najczęściej czerwono-czarny. Wyszycia umieszczano na kołnierzyku i rękawach, a także z przodu wzdłuż rozcięcia koszuli.

Strój podlaski męski - kamizelka

kamizelka

fot. stroje.pl

Na koszulę zakładano krótką kamizelkę o miejskim kroju. Zazwyczaj nie zapinano jej, by nie zakrywała haftowanych zdobień z przodu koszuli. Kamizelka pełniła rolę samodzielnego elementu stroju, ale mogła też być noszona pod okryciem wierzchnim - kaftanem, sukmaną czy kożuchem. Kamizelki szyto z wełny barwionej na czarno lub brązowo, a jedyną ozdobę stanowił rząd guzików.

Strój podlaski męski - krajka

krajka

fot. stroje-ludowe.pl

Koszulę wypuszczoną na spodnie przewiązywano zwykle krajką. Jeśli okryciem wierzchnim była sukmana, opasywano ją pojasem. Każdy z tych pasów był dość szeroki i tak długi, że można było okręcić się nim dwukrotnie, a końce związać w ozdobny węzeł. Krajki szyto z przędzy lnianej, pojasy - z wełny. I krajka, i pojas miały podobną, czerwono-pomarańczową kolorystykę oraz poziome prążki.

Strój podlaski męski - nogawice

nogawice

fot. stroje-ludowe.pl

Luźne spodnie o prostym kroju, zwane nogawicami, szyto na lato z białego płótna, a na chłodniejsze pory roku z samodziałów farbowanych na szaro, brązowo lub czarno. Tego typu spodnie były w modzie jeszcze na początku XX wieku, później pojawiły się sukienne bryczesy. Ich górna cześć aż do kolan była szeroka, natomiast dolna ściśle opinała łydkę. Naciągnięcie tak wąskiej nogawki ułatwiały boczne sznurowane rozcięcia. Bryczesy zakładano głównie zimą do wysokich skórzanych butów.

Strój podlaski męski - buty

buty

fot. strojeludowe.ipr.pl

Zanim pojawiły się najbardziej cenione i pożądane skórzane buty z wysoką cholewą, mężczyźni na Podlasiu nosili postoły, czyli łapcie plecione z łyka. Ubierano je na onuce i przywiązywano do nóg sznurkiem. Ponieważ było to obuwie nietrwałe, podeszwę wzmacniano czasem kawałkami skóry. Podlasiacy zakładali łapcie nie tylko do pracy i w dni powszednie. Chodzili w nich również w niedziele i święta. Nawet pan młody brał ślub w łapciach!


Materiały do wydrukowania

Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju podlaskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.


Plansza ze strojem podlaskim damskim do wydrukowania
Plansza ze strojem podlaskim męskim do wydrukowania

Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem podlaskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.