Czym jest siekacz, a czym maciejówka? Kto nosi kamieniaki, a kto sukmanę?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju świętokrzyskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju świętokrzyskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
chusta
koszula
gorset
spódnica
zapaski
korale
chusta
Noszone przez panny i mężatki odświętne wełniane chusty, często czerwone lub zielone w kolorowe kwiaty, miały wszystkie boki wykończone plecioną siateczką i frędzlami. Chusty wiązano do tyłu w luźny węzeł. Panny po bokach przypinały dla ozdoby kwiaty, a mężatki zakładały pod chusty siatkowe czepce. Do pracy zakładano tańsze chusty z perkalu.
koszula
Białe damskie koszule, szyte z płótna, pierwotnie nie miały kołnierza, tylko oszewkę. Płytkie rozcięcie z przodu koszuli, zawiązywane czerwoną wstążeczką, ułatwiało ubieranie. Z czasem pojawił się wykładany kołnierzyk i mankiety przy rękawach. Koszule zdobiono haftem, początkowo białym angielskim, który nazywano na Kielecczyźnie okrągłym, później wprowadzono haft krzyżykowy, przeważnie czerwono-niebieski o motywach geometrycznych.
gorset
W regionie świętokrzyskim znano kilka różnych rodzajów gorsetów, ale najchętniej noszono gorsecik z baskinką. Gorsecik był krótki, sięgał bowiem zaledwie do pasa, i tylko drobne zakładki baskinki przykrywały spódnicę. Szyto go z dobrej jakości cienkiej wełenki w ciemnym kolorze. Przód gorsetu zdobił haft oraz wstążka używana do sznurowania.
spódnica
Pasiaste lub jednokolorowe spódnice szyto początkowo z samodziałów. Później weszły w użycie lekkie wełenki fabryczne. Na przestrzeni lat zmieniała się kolorystyka spódnic, najczęściej jednak spotykanym zestawieniem barw była czerwień i czerń. Spódnice układano w drobne fałdki, dolną krawędź podszywano wełnianą taśmą zwaną szczoteczką i drobnym sznureczkiem kręconym z wełny.
zapaska
Zapaski pełniące rolę fartucha szyto przede wszystkim z wełnianych samodziałów. Używano tkanin w rozmaitych odcieniach czerwieni z podłużnymi czarnymi prążkami o różnej szerokości i gęstości, zależnej od lokalnej mody. Zapaski pasiaste zakładano do spódnic samodziałowych w paski lub gładkich. Znano również białe zapaski płócienne, bogato zdobione rozszyciami z koronki, haftem ażurowym i białym haftem angielskim.
zapaska naramienna
Zapaski naramienne, tak charakterystyczne dla regionu, szyto podobnie jak te do pasa, a więc z pasiastego samodziału. Różnica polegała jedynie na tym, że były szersze i większe. Zarzucane niczym peleryna na ramiona lub głowę, dobrze chroniły przed wiatrem, deszczem lub śniegiem. Jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku zapaski naramienne powszechnie nosiły starsze kobiety, zimą nakładając je na inne wierzchnie okrycia.
korale
Najcenniejsze i najbardziej pożądane były naszyjniki z prawdziwych korali. Zazwyczaj noszono kilka sznurów, czasem nawet siedem, przywiązując do najdłuższego medalik, krzyżyk lub błyskotki. Posiadanie prawdziwych korali świadczyło o dobrobycie i bogactwie. Mniej zamożne kobiety nosiły imitacje, najczęściej twarde koraliki w czerwonym kolorze zwane kamieniakami.
koszula
lejbik
buty
sukmana
maciejówka
koszula
Męskie koszule szyto z dobrze bielonego samodziału. Początkowo zakładano je na spodnie. Były wówczas długie, nie miały kołnierza, związywano je tasiemką zwaną rzeszotką. U progu XX wieku koszule znacznie skrócono, ponieważ zmienił się sposób ich noszenia - wpuszczano je teraz w spodnie. Pojawiły się też kołnierzyki, guziki i mankiety. Używany wcześniej do zdobienia haft płaski urozmaicono krzyżykowym.
lejbik
Bezpośrednio na koszulę zakładano krótką wełnianą kamizelkę zwaną lejbikiem. Miała prosty krój, przy szyi niewielkie wycięcie, zapinano ją na guziki. Jeśli guziki naszywano w trzech rzędach, do zapinania służył tylko środkowy, pozostałe pełniły rolę ozdoby. Najczęściej lejbiki noszono jako odzież wierzchnią, rzadziej ubierano je pod kaftan zwany spencerkiem. W tym drugim przypadku kaftana nie zapinano, by lejbik był dobrze widoczny.
buty
Odświętne buty szyto z dobrej skóry. Wyróżniały się sztywną cholewą i wysokim obcasem. Karbowane w okolicy kostki w harmonijkę złożoną z kilku, czasem nawet siedmiu fałd, układane były na specjalnych drewnianych prawidłach. Często kupowano je od żołnierzy lub zatrzymywano po odbyciu służby wojskowej. Noszono również obuwie z miękkiej skóry bydlęcej zwanej juchtem. Tego typu buty, co ciekawe, nie były dopasowane do nogi, nie odróżniano buta lewego od prawego, więc dwa tworzące parę miały ten sam kształt.
sukmana
Noszona przez żonatych gospodarzy sukmana, szyta z grubego sukna samodziałowego, miała kontuszowy krój, wcięcie w pasie, rozkloszowany dół i stojący kołnierz. Cechowała ją tylko jedna, skośna klapka zwana siekaczem, ozdobiona czerwoną aplikacją i niebieskim sznurkiem. Rzadziej noszono sukmany z dwiema klapkami. Przody i mankiety zdobił szamerunek z ręcznie wyplatanych kolorowych sznurków.
maciejówka
Jeszcze w XIX stuleciu powszechnie noszono czapki rogatywki zwane czapkami w cztery światy, szyte z czterech klinów sukna samodziałowego i otoczone czarnym barankiem. Latem osłaniano głowy dużymi kapeluszami ze słomy, które przystrajano zawiązaną w kokardę wstążką. Podczas I wojny światowej używano już niskich, okrągłych czapek z lakierowanym daszkiem, czyli maciejówek wzorowanych na czapkach legionistów.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju świętokrzyskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem świętokrzyskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
